Tramp həm prezidentliyi dövründə, həm də ondan sonra NATO-ya inanmadığını dəfələrlə demişdi və ya hərəkətləri ilə nümayiş etdirmişdi. Ən böyük gözlənti Trampın müttəfiqlik siyasətləri yerinə ikitərəfli səviyyədə ölkələrlə “ver-al” münasibətinə üstünlük verməsidir. Davamlı olaraq bundan danışan və illərdir öz müdafiə sistemini yarada bilməyən Avropa Birliyinin Trampın seçilməsi ilə uduzanlar sırasında olduğunu demək lazımdır. Tramp daha əvvəl Aİ-ni siyasi müttəfiq yox, iqtisadi rəqib kimi gördüyünə işarə etmişdi. Bir tərəfdən Ukraynada gözlənilən məqsədlərin reallaşmaması, digər tərəfdən də Vaşinqtonun NATO-nu prioritetlərdən məhrum etməsi Avropa qitəsində mühüm siyasi parçalanmalara yol aça bilər. Birinci gözlənti Almaniyada artıq dağılmaq üzrə olan koalisiya hökumətinin dağılacağı və ölkədə növbədənkənar seçkilərin təyin edilməsidir. Almaniyanın ifrat sağçılarının əyalət seçkilərindəki böyük uğurunu nəzərə alsaq, bu ölkədə keçirilən növbədənkənar federal seçkilərin nəticələrinin Fransaya da oxşar siyasi qeyri-sabitlik gətirəcəyini ehtimal edirəm.

Trampın qələbəsi ilə İran və fələstinliləri də “uduzanlar klubu”na daxil etmək olar. Əvvəlki prezidentliyi dövründə Tramp İsrailə üstünlük verən xarici siyasət yürüdürdü. Bu çərçivədə ABŞ Qüdsü İsrailin paytaxtı kimi tanıdı və İsrailin işğal etdiyi Suriya ərazisi olan Qolan Təpələrini ABŞ adından “İsrailin suverenlik ərazisi” olaraq qeydə aldı. Həmçinin Tramp prezidentliyi dövründə İsrailə ərəb ölkələri ilə İbrahim sazişi bağlamağa və onların münasibətlərini normallaşdırmağa yol açdı. Bu baxımdan Trampın yeni dövrdə də İsrailə üstünlük verəcəyini proqnozlaşdırmaq yanlış olmaz. Bu kontekstdə İsrailin ən böyük rəqibi olan İranın Tramp dönəmində asan hərəkət edə bilməyəcəyi dəqiq görünür. Qaliblərdən biri Macarıstanın populist sağçı lideri Viktor Orbandır. Unudulmamalıdır ki, Orban bir neçə ay əvvəl NATO sammiti üçün getdiyi ABŞ-da Trampı da ziyarət etmişdi. Eyni dövrdə Rusiyada Putinlə görüşdü. Daha bir qalib isə İsrailin baş naziri Netanyahudur. Netanyahunun Trampla şəxsən çox yaxşı münasibətləri var. Xüsusilə kürəkəni Cared Kuşner üzərindən Netanyahu və xanımı Sara ilə ailəvi münasibətlərə sahibdirlər. Ancaq unutmaq olmaz ki, Trampın İsrailə üstünlük verən siyasətləri Netanyahunu 7 oktyabrdan sonra Qəzzada soyqırım əməliyyatları keçirməyə sövq edən amillərdən biri olub.

Burada zəif halqa isə TÜRKİYƏDİR...

Trampın seçilməsi Türkiyəyə təkcə xarici siyasət baxımından deyil, həm də daxildə böyük təsir göstərəcək. MHP lideri Baxçalının PKK lideri Öcalan vasitəsilə yeni təşəbbüsünün vaxtı ABŞ-da keçiriləcək prezident seçkiləri ilə son dərəcə uyğundur. Türkiyədə hökumətə yaxın olanlar Trampı ABŞ-da prezident kimi görmək istədiklərini gizlətməyiblər. İndi Trampın seçilməsi ilə Türkiyənin diqqətini terror məsələsinə və müvafiq olaraq Suriyaya yönəldəcəyi qaçılmaz görünür. Əvvəlki prezidentliyi dövründə Trump, Baydenin dörd illik dövründən fərqli olaraq, prezident Ərdoğanla şəxsi münasibət qurmaqdan çəkinmədi. Əslində Tramp və Ərdoğan arasında telefon danışığı zamanı Tramp ABŞ prezidenti kimi hətta Suriyadakı Amerika əsgərlərini geri çəkəcəyinə söz vermişdi. Lakin Trampın vədi sonradan Amerika bürokratiyasının müdaxiləsi ilə boşa çıxdı və Amerika əsgərləri Suriyanın şimal-şərqində PKK terror təşkilatına bağlı PYD-YPG-ni qorumağa davam edib. Əslində Trampın prezidentliyi dövründə prezident Ərdoğana yazdığı diplomatik üslubdan uzaq rəsmi məktubdakı Suriya detalları da önəmlidir. Bir sözlə Türkiyəni maraqlı və aktiv günlər gözləyir.

SON HALQA ÇİN...

ABŞ və Çin üçün son 8 ilin tendensiyası münasibətlərin pisləşməsi olub. Hər yeni prezident Çin üçün əvvəlkindən qat-qat pis olub. Vaşinqtonun mikroçip texnoloji və elmi blokada və sanksiya siyasəti davam edə bilər. Çin bütün siyasi məsələlər spektrində sanksiyaların bombardmanı ilə üzləşəcək. Çin tariflərə görə xarici ticarət balansının 30-50% azalma perspektivi ilə üzləşir. Yəni 2025-ci ildən 2029-cu ilə qədər yuan 30-50% devalvasiya edə bilər. Bu, yuandakı bütün ehtiyatlar üçün mənfidir. Çin üçün müsbət tərəflər: Aİ-də Trampa qulaq asılmayacaq və Tramp Pekinə qarşı yeni ekoloji tələblər irəli sürməyəcək. Ola bilsin ki, hətta Trampın təmkininin ödənilməsi kimi yanacaq-energetika kompleksi (neft, LNG, nüvə) ilə bağlı yeni razılaşmalar yaransın. Çin Amerika karbohidrogenlərinin alışını artıra bilər. Süni intellekt sənayesinin yaradılması uğrunda müharibə davam edəcək. Çin çox güman ki, ABŞ-a demək olar ki, bütün nadir torpaq metallarının və litium məhsullarının tədarükünə ixrac nəzarəti tətbiq edəcək, texnoloji keçid ABŞ üçün çox baha başa gələcək. Çin və ABŞ arasında mübarizə Trampın birinci dövründə olduğu kimi digər bölgə ölkələrinə keçəcək-Tayvan, Cənubi Koreya, Vyetnam, İndoneziya, Tayland, Meksika. Sakit Okean (Asiya Pasifik) regionunu gərginlik gözləyir.

Trampın Yaponiyanın baş naziri Şiqeru İşiba ilə münasibəti, Hindistan, Cənubi Koreya və Filippinin dostluq əlaqəri inkişaf edərsə, bu, Çini ciddi şəkildə narahat edə bilər. Belə bir seçim halqasında, Rusiya ilə dostluq dərəcəsini azaltmaq görünmür, Çin Moskva ilə daha güclü dost olmaq məcburiyyətində qalacaq. Əsas məsələ indi Yaponiyadır, ona görə də yaxın günlərdə Si İşiba ilə görüşəcək, lakin bu, heç nəyi tam həll etməyəcək. İşiba Trampın ölkəyə səfərini gözləyəcək. Belə münasibətlərin ilk xəbəri ABŞ-ın Yaponiyadakı səfirinin dəyişməsi olacaq. Çünki indi Obamanın orada himayədarı onun administrasiyasının keçmiş rəhbəri YƏHUDİ EMMANUEL RAHM"dır.

Pərviz Əliyev

visiontv.az