...Qasım Qasımzadə Ədəbiyyat və İncəsənət qəzeti redaksiyasında, baş redaktor Ayaz Vəfalının kabinetində Fikrət Əmirovla rastlaşır. Bəstəkar həmin jurnalı gətiribmiş ki, haqqında ərəbcə getmiş yazı barədə bizim qəzetdə də məlumat verilsin. Qasım müəllim qəzetdə sadəcə məlumatın yox, yazının tam tərcüməsinin getməsini təklif edir və deyir, tərcüməni də Nəriman edər.

O zaman Yəməndən yenicə qayıdıb BDU-nun Şərqşünaslıq fakultəsinin son kursunda oxuyurdum. Əlbəttə, bəstəkarımız haqqında xarici mətbuatda getmiş yazını həvəslə dilimizə çevirdim. Tərcümə prosesində yazıdakı bir neçə adı dəqiqləşdirməli olmuşdum deyə (qeyri-ərəb adlarının yazışılığnda bəzən təhriflər olur) Fikrət müəllimlə telefon əlaqəsi də saxlamış, yazını redaksiyaya verəndən sonra jurnalı qaytarmaq üçün özü ilə mənzilində görüşmüşdüm. Təşəkkür etmişdi tərcüməyə görə.

Musiqi tarixi ilə məşğul olanlarımızın istifadəsi üçün həmin yazını burada paylaşıram. Jurnalda getmiş yazı “Fikrət Əmirov simfonik muğamlar və Şərq musiqisinin “simfonikləşdirilməsi” barəsində” adlanır, müəllifi Sinan Səiddir. Ədəbiyyat və incəsənət qəzeti təqdim etdiyim tərcüməyə “Milli irs və müasirlik” başlığı qoymuşdu.

xxxxx

“Bir Şərq musiqisi dinlədim. Onun müəllifi ilə 18 il əvvəldən, bəlkə də çoxdan tanışam. Tanışlığım onun ABŞ-da buraxılmış seçilmiş simfonik əsərlərini əhatə edən vallardan başlayıb. Bağdad radiosunda işlədiyim zaman musiqisini dəfələrlə dinləyicilərimizə çatdırmışıq. Heç ağlıma da gəlməzdi ki, bir ildən də az sonra onunla öz vətənində, Xəzərin sahilində görüşəcəyəm. 1972-ci ildəki Bağdad görüşümüzü də yaxşı xatırlayıram. Mədəniyyət və İncəsənət Nazirliyinin dəvəti ilə şəhərimizə gəlmişdi. Bağdada ikinci gəlişi “Min bir gecə” baletinin tamaşasına hazırlıqla əlaqədar idi.

Beləliklə, onun haqqında yazmağa, danışmağa bir ehtiyac duyaraq özündən müsahibə alıram. Öz musiqisindən, bizim musiqidən, qədim və müasir musiqi irsindən, yaradıcılıq sirlərindən söhbət açır.

Fikrət Cəmil oğlu Əmirov Sovet Ittifaqı, ABŞ, İngiltərə, Fransa, AFR, İsveç, Polşa, Rumıniya, Çexoslavikiya, Bolqarıstan, Kuba, Meksika, Türkiyə, İran və Misirin ən məşhur simfonik orkestrlərinin ifasında səslənmiş simfonik muğamları ilə öz ölkəsində və onun hüdudları xaricində tanınmış Azərbaycan bəstəkarıdır.

Dmntri Şostakoviç onun haqqında demişdir: “Melodiya bu bəstəkarın yaradıcılığının ruhudur”. Professor Yarostovskinin təbirincə desək, Fikrət Əmirovun simfonik muğaımları Şərq xalqlarına məxsus simfoniyanın yaranması və inkişafı yolunda böyük addımdır. Qərb musiqi mətbuatında bəstəkar barəsində dərc olunmuş məqalələrin birində qeyd edilir ki, onun yaratdığı “simfonik muğamlar musiqi aləmində yeni kəşfdir”. Musiqişünas Raxkin deyir: “Fikrət Əmirovun simfonik muğamlarının mayası xalq musiqi sənəti nümunələri ilə yoğrulmuşdur. Muğam şeirlə qidalanan mürəkkəb tərkibli musiqi növüdür. Xalq zehnindən süzülüb gələn, bir-birini tamamlayan bu müxtəlif musiqi hissələri lirik duyğular oyadan ümumi bir harmoniyaya xidmət edir. Fikrət Əmirovun simfonik muğamları məhz məna yeniliyi və ifadəliliyi baxımından diqqəti cəlb edir. Rəngarəng musiqi çalarları ilə zənginləşmiş bu musiqi sənəti müxtəlif millətlərin geniş dinləyici kütləsi tərəfindən maraqla qarşılanmışdır. Onun “Şur” əsərində melodiyadan süzülən ifadə məlahəti, zəngin musiqi əlvanlığı, harmonik ahəng, ritmin çılğınlığı və canlılığı simfonik muğamın ən gözəl xüsusiyyətlərindəndir. Bəstəkar xalq muğamının ruhunu, milli formasını, melodik ritmini saxlamaqla bunları simfonik musiqi qəlibinə salmağa məharətlə nail olur”.

Sinan Səid bu qeydlərindən sonra bəstəkarla müsahibəyə keçir:

- Bizə məlumdur ki, Fikrət Cəmil, Siz Misirdə olmusunuz. Misir ərəb mahnıları forması əsasında 1957-ci ildə “Ərəb konserti”ni bəstələmisiniz. Şübhəsiz ki, İraq nəğmələrinin də “Min bir gecə” baletində əks-sədası var. İraq musiqi ənənələri ilə dərindən tanışsınız. Musiqimiz barədə fikrinizi bilmək istərdik.

- İraq musiqisi, muğamları özgünlüyü və qədimliyi ilə məşhurdur. Bu muğamlarda romantik musiqi dərinliyi, ruhu məni valeh edib. Onları çox dinləmişəm. İraq musiqisi, muğamları Munir Bəşir kimi böyük sənətkarın ifasında xüsusilə gözəl səslənir, daha çox zövq verir. Ərəb və digər Şərq ölkələrində dinlədiyim bir çox ifaçılardan onu fərqləndirən cəhət müasir ifaçılıq texnikasına daha məharətlə yiyələnməsidir. Mərhum qardaşı, görkəmli sənətkar Cəmil Bəşir kimi Munir Bəşirin də əsas üstünlüyü ondan ibarətdir ki, təkcə musiqini çalmaqla kifayətlənmir, onu duyur, onunla yaşayır, özünəməxsus tərzdə musiqiyə əlavələr edib zənginləşdirir. Mən əminəm ki, bu cür sənətkar öz ifaçılıq sənətini bizim ölkədə, Azərbaycanda və digər Şərq ölkələrində də nümayiş etdirsə, böyük məhəbbətlə qarşılanar.

İraq musiqi alətləri də məni heyran qoydu. Bundan başqa, musiqi mədəniyyətinin inkişafı problemi kimi mühüm bir məsələyə sizdə münasibət məni çox sevindirir. Musiqi və balet məktəbində yeni kadrlar nəslinin yetişdirilməsinə, qədim xalq musiqi irsinə diqqətiniz təqdirəlayiqdir.

Şərq misiqi sənətkarı öz milli musiqi texnikasını tam mənimsəyərsə, onu başqalarına, Qərb dinləyicilərinə də çatdıra bilər.

Elə bir musiqi varmı ki, başqa musiqi ilə qarşılıqlı təmasdan kənar qalsın. Hər hansı bir milli mədəniyyətin inkişafı öz gücünü başqa mədəniyyətlərlə canlı əlaqədən alır. Məsələn, bizdə indiki tarzən əsrimizin əvvəllərindəki tarzəndən xeyli fərqlənir. Müasir tarzən dövrün musiqi mədəniyyəti ruhuna müvafiq çaldığı qədim musiqi irsi nümunələrinə yeni əlavələr edir.

- Siz yaradıcılığa necə başlamısınız? İndiyədək yazdığınız əsərlər barədə nə deyə bilərsiniz? Muğamların simfonikləşdirilməsinə, xalq musiqisinin simfonik ifadəsinə münasibətinizi bilmək istərdik.

- “Şur” və “Kürd ovşarı” simfonik muğamlarını 1948-ci ildə, konservatoriyanı bitirdiyim ildə yazmışam. Bu iki simfonik muğamın yaranmasında mənim musiqiçi atam kimi xalq musiqisi ilə bağlı olan, onun özgünlüyünü, zənginliyini dərindən dərk edən, o zaman konservatoriyada dərs aldığım müəllimlərə özümü borclu bilirəm. Həmin ildə mən artıq “Nizami” simfoniyasını da yazmışdım. 1950-ci ildə görkəmli milli şairimiz Səməd Vurğuna həsr etdiyim musiqi lövhələri məcmuəsindən ibarət, eyni ruh və üslubda səslənən “Azərbaycan suitası”nı bəstələdim. 1949-cu ildə məşhur dirijor-bəstəkar Niyazi eyni adlı muğam əsasında “Rast” simfonik muğamını yazdı. İlk müəllimim “Leyli və Məcnun” operası olmuşdur. Bu opera nəinki mənim vətənimdə, eləcə də bütün Şərqdə ilk muğam operasıdır. Dahi bəstəkar Üzeyir onu 1908-ci ildə bəstələmişdir. 1937-ci ildə isə klassik “Koroğlu” operasını yaratdı. İllər keçdi. 1953-cü ilin axırlarında dramaturq Cəfər Cabbarlının eyni adlı pyesi əsasında “Sevil” vokal-dramatik operasını yazdım. Opera Azərbaycan qadınının timsalında Şərqdə qadın azadlığı problemindən, onun cəhalət zülmətindən xilas olub işıqlı dünyaya çıxmasından, kişilərlə bərabər hüquq qazanmasından danışır.

Bu əsərlər tamaşaçı kütləsi, musiqi ictimaiyyəti, mədəniyyət və incəsənət xadimləri tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir: ölkəmizin hüdudları xaricində Şərq və Qərb ölkələrində də öz ləyaqətli yerini tutmuşdur. Fəaliyyətlərini yeni mənəvi sərvətlər yaratmağa, yeni yollar açmağa yönəltmək bütün sənət adamları kimi, musiqiçilərin də vətəndaşlıq borcudur. Musiqiyə qulaq asanda, onun nə vaxt yarandığını müəyyən etmək mümkündür. Əsl bəstəkar, müğənni zəmanəsinin doğma övladıdır, onun ruhunun ifadəçisidir. Hər bir sənətkar bu baxımdan yaradıcılığa tələbkarlıqla yanaşıb onu inkişaf etdirməlidir.

- Opera və balet janrı hər xalqın milli musiqisi üçün zəruridirmi? İraq musiqisinin, ümumən ərəb musiqisinin simfonikləşdirilməsi imkanları barədə fikriniz?

- Sualınızın birinci hissəsinə təsdiqlə cavab verirəm. İkinci hissəsinə gəlincə, qeyd etmək istəyirəm ki, vaxt gələcək – bir gün ərəblər, türklər, farslar, özbəklər və başqa Şərq xalqları özlərinin dünyaca tanınmış böyük peşəkar sənətkarlarına malik olacaqlar – Bethoven, Çaykovski, Motsart, Qlinka, Stravinski, Şostakoviç, Prokofyev kimi məşhur Avropa bəstəkarları mövqeyində dayanan sənətkarlara. Adları çəkilən dahi bəstəkarlar səviyyəsində dayanacaq belə sənətkarlar öz xalqı və milləti adından milli musiqini müasir musiqi texnikası imkanları səviyyəsində səsləndirəcəklər. Bu, hər şeydən əvvəl, yüksək mədəniyyət, kamil musiqi təhsili tələb edir. Məsələn, İraqda ali musiqi məktəbi – konservatoriya olmalıdır. Belə məktəbin əsasını on il əvvəl açdığınız musiqi və balet məktəbi ilə qoymusunuz. Bu, ilk addımdır. Ancaq musiqinin gələcəyi üçün təkcə bununla kifayətlənmək olmazdı. Yaratdığınız məktəb hələ başlanğıcdır. Bizdə də Üzeyir Hacıbəyov bu cür musiqinin özülünü 1908-ci ildə “Leyli və Məcnun” operası ilə qoymuşdu. Bu tarixi hadisə yüksək şeir və özgün xalq musiqisinin möhkəm vəhdəti nəticəsində mümkün olmuşdu. Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin yetmiş il əvvəl qoyulmuş özülü bu gün də musiqimizi müvəffəqiyyətlə təmsil etməkdədir. İlk musiqi məktəbi Azərbaycanda 1924-cü ildə yaranıb. Hazırda əhalisinin sayı beş milyonu ötən bir ölkədə üç yüz musiqi məktəbi, yaxud musiqi tədris olunan mədəniyyət ocağı var. Avropanın opera sənətində iki yüz ilə qət etdiyi yolu biz yetmiş il ərzində keçmişik. Bu, Avropa və rus musiqi irsinə milli musiqimizin ənənələri, xüsusiyyətləri əsasında onlardan istifadə prinsiplərinə doğru-düzgün yanaşma nəticəsində mümkün olmuşdur.

- Bəzi Şərq ölkələrində, xüsusən Türkiyə və İranda müasir milli musiqi sahəsində yeni nümunələr meydana çıxıb. Bu məsələyə münasibətiniz bilmək istərdik.

- Türkiyənin və İranın təcrübəsindən danışa bilərəm. Bu ölkələrdə peşəkar musiqi sahəsində qazanılmış nailiyyətlər təqdirəlayiqdir. Türkiyədə müasir musiqi texnikasına yaxşı bələd olan bəstəkarlar, musiqiçilər var. Onlardan musiqiçilər dəstəsi “xəmsə”yə daxil olan, mənim yaxından tanıdığım üç nəfəri – Əhməd Ədnan Sayqun, Ülvi Kamal Erkin və Nəcil Aksesi qeyd etmək istərdim.

Türkiyə konservatoriyası iyirminci illərdə Ankarada yaradılıb. Otuzuncu illərin əvvəllərində isə Ankarada opera sarayı tikilib. Hazırda İstanbulda da opera fəaliyyət göstərir. Türk peşəkar musiqisi müasir musiqi sahəsində ön cərgədədir. Təbii ki, Sovet Şərqindən sonra. Qeyd etməliyəm ki, misiqi xadimlərindən macar Bartok və alman Hindemitin bu barədə Türkiyə üçün xidmətləri böyükdür.

İran musiqiçilərinin önündə dirijor Səncəri durur. Operanın İranda yaranma tarixi 15-20 il əvvələ aiddir. Orada bizim 20-30-cu illərdə təcrübə yollarını indi keçirlər. Ən vacibi odur ki, İranda həmkarlarımız səmərəsiz ötən illərdəki boşluğu doldurmağa səy göstərirlər.

Məni Yaxın və Orta Şərqdə təkcə musiqinin tərəqqisi yox, həmçinin bu qədim mədəniyyət ocağında musiqiçilərlə tanışlığım da çox sevindirir.

Bir sözlə, deyə bilərəm ki, Yaxın Şərqdə peşəkar musiqi sənəti artıq yaranmışdır. Şübhə yoxdur ki, bu sənət gələcəkdə böyük uğurlarla nəticələnəcəkdir. Məsələ bu işin kim tərəfindən görüləcəyində deyil, musiqi kadrlarının yetişdirilməsində, bu yolda düzgün addımların atılmasındadır. Yeganə düzgün yol isə müasir musiqi sənətinə istinadən milli irsə hörmət, məhəbbət və inamdır. Bu yolda Şərq və Qərb musiqisinin bir-biri ilə daim təmasda olması zəruridir.

Ərəb, yaxud İran musiqisi əsasında dünya musiqi formalarının meydana gəlməsi imkanını təkdir edən səbəb görmürəm. Bu qəbildən bəzi nümunələr yaranmışdır. Misir bəstəkarı Əbu-Bəkr Xeyrəti qeyd etmək istərdim. O, bu sahədə İraq, Suriya və başqa ərəb ölkələrinə nümunə olmağa qadırdir. Bu ölkələrdəki bəstəkarlar da milli irsi saxlayıb dünya musiqi irsindən faydalanmalı, ona ehtiramla yanaşmalıdırlar. Bu işdə qazanc itkidən çox olacaqdır.

- 30 il əvvəl, 26 yaşınızda ikən simfoniya, simfonik muğam və başqa musiqi əsərlərinizi yazmısınız. Bəstələdiyiniz əsərlərə bu gün yenidən nəzər salarkən nədən narazısınız?

- Azacıq istisna şərtilə, elə bir narazılığım yoxdur.

- Yaradıcılığınızda kimin təsirini hiss etmisiniz?

- Üzeyir Hacıbəyovun, Motsartın, Çaykovskinin, Raxmaninovun, Puççininin.

- Ən gözəl əsəriniz?

- Yazmadıqlarım.

Ərəbcədən çevirəni

Nəriman Qasımzadə

visiontv.az