Şamanizmin Mənşəyi

Kökü və yayılması: Şamanizmin kökü qədim Orta Asiyaya dayanır. Türklərin köçəri həyat tərzi və təbiətə yaxınlıqları bu dini inancın formalaşmasında əsas rol oynamışdır. Şamanizm, dünyanın bir çox yerində rast gəlinən ən qədim inanclardan biridir.

"Şaman" sözü: Bu söz, ənənəvi olaraq, "bilici", "müqəddəs şəxs" və ya "ruhani rəhbər" mənasını verir. "Şaman" termini sanskrit dilindəki "śramana" (asket, ruhani axtarışçı) sözündən gəlmiş ola bilər, lakin bu söz türklər tərəfindən xüsusi bir məna ilə zənginləşdirilmişdir.

Şamanların Vəzifələri

Türk şamanları müxtəlif funksiyaları yerinə yetirirdilər:

Ruhani Rəhbərlik: Şamanlar ruhlar dünyası ilə insanlar arasında vasitəçi idilər. Onlar təbiət ruhları, əcdadların ruhları və digər ilahi varlıqlar ilə əlaqə qururdular.

Müalicə: Şamanlar xəstələri müalicə etmək üçün xüsusi ayinlər həyata keçirirdilər. Onların şəfa gücünə təbiətin gücləri vasitəsilə nail olduqlarına inanılırdı.

Hava və təbiətə təsir: Şamanlar ovçuluq, əkinçilik və digər fəaliyyətlər üçün hava şəraitini təyin etməyə və ya təsir etməyə çalışırdılar.

Ayinlər və Dualar: Şamanlar icma üçün müqəddəs ayinlər keçirir, qurbanlar təqdim edir və dualar oxuyurdular.

Gələcək haqqında məlumat: Onlar gələcəyi görmək, qoruyucu tədbirlər tövsiyə etmək və bəd ruhlardan qorunma yollarını göstərmək üçün də məşhur idilər.

Türk Şamanizminin Ruhani Əsasları

Türk şamanizmi təbiətə və kainatın ruhani güclərinə bağlıdır:

Göy Tanrı İnancı: Qədim türklər Göy Tanrıya inanırdılar. Bu inanca görə, Göy Tanrı kainatın yaradıcısı və idarəedicisi idi. Şamanizm Göy Tanrıya ibadətlə sıx bağlı idi.

Təbiət Ruhları: Dağlar, çaylar, göllər və meşələr müqəddəs sayılır və ruhlarla dolu olduğuna inanılırdı. Şamanlar bu ruhlarla ünsiyyət quraraq onları sakitləşdirirdilər.

Yer-Su Ruhları: Türk mifologiyasında "Yer-Su" ruhları yer üzünün və suların qoruyucusu sayılırdı.

Üç Dünya: Türk şamanizmi kainatı üç dünyadan ibarət sayırdı:

Üst Dünya (Tanrılar və müqəddəs ruhlar),

Orta Dünya (insanların yaşadığı dünya),

Alt Dünya (ölü ruhlar və qaranlıq qüvvələr).

Şaman Paltarı və Alətləri

Türk şamanlarının geyimi və alətləri onların ruhani vəzifələrində mühüm əhəmiyyətə malik idi:

Şaman geyimi: Şamanın geyimi müxtəlif heyvan dəriləri və quş lələkləri ilə bəzədilirdi. Bu, onların təbiətlə harmoniyasını simvolizə edirdi.

Dəf (Təbərik): Şamanların ən mühüm aləti idi. Bu alət ayinlərdə istifadə olunur, onun səsi ruhları çağırmağa və onları yola salmağa xidmət edirdi.

Maskalar: Şamanlar maskalar taxaraq ruhlar aləminə daha asan keçid etdiklərinə inanırdılar.

Heyvan Ruhu: Qurd, qartal və maral kimi heyvanlar müqəddəs sayılır və şamanlara rəhbərlik etdiklərinə inanılırdı.

Türk Şamanlarının İnancları

Türk şamanizmi aşağıdakı inanclarla zəngindir:

Reinkarnasiya: Türklər inanırdılar ki, insan ruhu ölür, lakin yenidən dünyaya qayıda bilər.

Ruhların Qüdrəti: Hər şeyin – daşın, ağacın, heyvanın – ruhu olduğu qəbul edilirdi.

Qurban Ayinləri: Təbiətin ruhlarını sakitləşdirmək üçün heyvan qurbanları təqdim olunurdu.

Göy Cisimləri: Günəş və ay xüsusi əhəmiyyət daşıyırdı və müqəddəs sayılırdı.

Şamanizmdən Sonrakı İnanc Sistemlərinə Təsiri

Türklər arasında şamanizm, sonradan İslam, Buddizm və digər inanc sistemlərinin qəbulundan əvvəl dominant olmuşdu. Lakin, şamanizmin izləri İslam sonrası türklərin inanc sistemlərində də qalmışdır:

Dualar: Bəzi müsəlman türklər hələ də qurban ayinlərində və dualarda şamanizm elementlərini qoruyurlar.

Xalq Nağılları və Əfsanələr: Şamanizm türklərin mifologiyasında, dastanlarında və xalq ədəbiyyatında öz yerini saxlamışdır (məsələn, "Oğuz Kağan dastanı").

Hoca Əhməd Yəsəvi və Sufizm: Şamanizmdəki ruhani yüksəliş anlayışı sufizmə də təsir etmişdir.

Türk Şamanizminin Mədəniyyətimizdəki İzi

Türk şamanizmi bugünkü türklərin folkloru, xalq inancları və adətlərində hələ də öz təsirini hiss etdirir:

Novruz bayramı (yazın gəlişi) şaman ayinlərinin izlərini daşıyır.

Gecə ruhları və qoruyucu dualar kimi inanclar türk mifologiyasından gəlir.

Qurd kimi simvollar türk xalqlarının milli kimliyində mühüm yer tutur.

Nəticə

Türk şamanizmi qədim türk dünyasının əsas mədəni və dini sistemi olmuşdur. O, türklərin təbiətə və kainata baxışını, ruhani aləmlə ünsiyyətini formalaşdırmışdır. Bu inanc sistemi yalnız dini bir sistem deyil, həm də türklərin həyat fəlsəfəsi, dünyagörüşü və mədəniyyətinin əsası idi. Türklərin dövlətçilik ənənələri və sonrakı mədəni irslərində də şamanizmin izi aydın görünür. Bu qədim ruhani irs, türk xalqlarının milli kimliyinin ayrılmaz bir hissəsidir.

Rza Qaraçay

visiontv.az