Lidersizlik 

Qazaxıstan prezidenti Qasım-Comərd Tokayev xalqın lideri ola bilmədi. Əslində qazaxlar əvvəldən onu lider saymadılar. Medvedyev, Putin üçün kim idisə, Tokayev də Nazarbayev üçün eyni tipaj idi. O cümlədən gözü Qazaxıstanda olan qüvvələr də bunu yaxşı bilirdilər. Qasım-Comərd Tokayev də lider olmadığını yaxşı anlayırdı. Ona görə hadisələr başlayanda sıravi vətəndaşların sosial problemlərdən qaynaqlanan tələblərini Tokayev yerinə yetirməklə nüfuz əldə etmək və Nazarbayevi hakimiyyətdən uzaqlaşdırmaqla Qazaxıstanın liderinə çevrilmək istədi. Amma sosial tələblər siyasi xarakter aldıqca vəziyyət nəzarətdən çıxdı. 30 ildən çox hakimiyyətdə olan Nazarabayev kimi lideri 2 günə həzm etmək heç də asan məsələ deyildi.  Dövlətin ən üst qatlarında mövqe sahibi olan Nazarbayevin kadrları hadisələrə müdaxilə etmədi. Əksinə hadisələrə stimul verməyə başladılar. Ordunun və polisin səssizliyini bununla izah etmək olar. O cümlədə Tokayevin KTMT-a müraciətinin arxasında da məhz bu amil dayandı. Putin isə vəziyyətdən məharətlə istifadə etdi. Rus qoşunlarını Qazaxıstana yeritmək üçün müraciət etməsinə Tokayevi zorlamaq elə də çətin olmadı.

Nazarbayev kənarlaşdırılaraq, hamıdan təcrid edildi. Tokayev KTMT (rus) hərbiçilərini ölkəyə girməsinə rəsmi icazə verdi. Və bununlada etiraz edən vətəndaşlarını terrorçu elan etməklə “sülhməramlıların” şəhərlərdə qırğın törətməsinə rəsmi status tanıdı. Növbəti addım Tokayevdən fərqli olaraq lider olan Nazarbayevi bu avantüraya qol qoymağa məcbur etmək idi. Ki, ona da son 2 gündə nail oldular. Dünəndən Belarus prezidenti Lukaşenkonun Nazarbayevlə apardığı danışıqlar nəticə verdi. Və Nazarbayev xalqa müraciət edərək Qazaxıstan prezidenti Qasım-Comərd Tokayevin ətrafında sıx birləşməyə dəvət etdi. Əgər Nazarbayevi və Parlamenti bu oyuna qatmasaydılar Tokayevin KTMT-ya müraciətinin heç bir hüquqi əsası olmayacaqdı. Nazarbayev konstitusiyaya görə ömürlük Qazaxıstan Təhlükəsizlik Şurasının rəhbəri və hakim Nur Otan partiyasının lideridir. Tokayevin onu vəzifədən azad etmək səlahiyyəti yoxdur. O cümlədən Parlamentin səsi olmadan Tokayevin müraciəti əhəmiyyətsizdir. Ona görə Putin Nazarbayevi yola gətirməklə Parlamentdə çoxluq təşkil edən Nur Otan partiyasının deputatlarını da razı sala biləcək. Və rus qoşunlarının Qazaxıstandakı mandatına hüquqi don geyindirəcək. Bununla da oyun sona çatacaq. Nəticə də Qazaxıstan dövlətsizlik dönəminə qədəm qoyacaq.

Buna Rusiyanın həyata keçirdiyi köhnə və yeni strategiya da demək olar. Ölkəni liderindən məhrum edərək dövlətsizlik mühiti yaratmaq və öz vassalına çevirmək. Belarusdakı hadisələrin bir az improvizə olunmuş variantı. Putin Belarusda son vaxtlar artıq-əskik danışan Lukaşenkonu bir lider kimi sındırıb, heç edəndən sonra ölkəni nəzarətə götürdü. Və Lukaşenko ilə istədiyi müqaviləni bağladı. Həmən hadisə bir az fərqli formada Qazaxıstanda baş verdi.

Gəldiyim nəticə

Qazaxıstanda baş verən hadisələr Azərbaycanda da bəzi qüvvələri dingiltdətdi. Hadisələrin ilk günü bəzi müxalif qüvvələr sanki sevincək olaraq yeni inqilab dalğasının baş verdiyini anonslardılar. Amma yanıldıqları və həmişə də yanılacaqları bir məqam var.

Azərbaycanda liderin və dövlətin mövcudluğu.

Etiraf etməsələr də Azərbaycanda fəaliyyət göstərən müxalif qüvvələrin rəhbərlərinin liderlik keyfiyyətləri yoxdur. Əksəriyyəti rəhmətlik prezident Əbülfəz Elçibəyin kölgəsində qaldı. Və indi də ordadırlar. 30 il ərzində Elçibəy kölgəsindən çıxıb lider olacaq şəxs yetişmədi. Məni nə qədər tənqid etsəniz də, söysəniz də bu belədir. Sosial şəbəkədə 5-10 min layk yığmaqla lider olmaq mümkün deyil. Mümkün olsaydı Tokayev çoxdan olardı. Ümumiyyətlə lidersizlik problemindən bütün dünya əziyyət çəkir. Avropa Merkeldən sonra Putinin qarşısında aciz qalıb. ABŞ-da dəlisov Tramp və qoca Baydenin gunahı ucbatından az qala vətəndaş qarşıdurması baş verəcəkdi. Yaxın Şərqdə Ərdoğanın liderlik keyfiyyəti bölgədə nizamın yaranmasına səbəb oldu. Və ciddi savaşlar arxa plana keçdi. Rusiya güclü lider kimi Putinin hesabına qan-qan deyir. Çinin dünyada hegomonluğunun səbəblərindən bir güclü lider olan Si Cinpindir. Bu mənada Azərbaycanda müharibədən sonra Cənubi Qafqazda lider rolunu İlham Əliyev öz üzərinə götürə bildi.

Sual oluna bilər ki, İlham Əliyev də atası Heydər Əliyev kimi böyük bir şəxsiyyətin kölgəsində fəaliyyət göstərir.  Amma bir fərq var. 44 günlük müharibəyə qədər bəli Rusiya və Avropa mediasında İlham Əliyev adətən böyük Heydər Əliyevin oğlu kimi təqdim edilirdi. Amma 44 günlük müharibədən sonra artıq İlham Əliyev Qafqazın lideri və qalib dövlətin rəhbəri kimi təqdim edilir. Fərqi anlayan başa düşür ki, İlham Əliyev Vətən müharibəsində özünün liderlik və sərkərdəlik keyfiyyətlərini çox qabarıq biruzə verə bildi. O cümlədən dünyaya tanıtdı. Bununla həm də Azərbaycan xalqının liderinə çevrildi. Bu baxımdan Azərbaycanda baş verən qiymət artımları, sosial problemlər, bəzi məmurlara qarşı yaranan narazlıqlar Qazaxıstandakı kimi sosial partlayışlar həddinə gəlib çıxmayacaq. Çünki Tokayevdən fərqli olaraq Azərbaycan xalqı özlərinin lideri saydığı İlham Əliyevə inanır. İnanır ki, baş verən neqativlərə Prezident əncam çəkir və sərt reaksiya göstərir.

Liderlik həm də xalqın ümid yeridir. Bunu da nəzərə alın. Qazax xalqı Tokayevə ümid bəsləmədi. Və bəsləməyəcək də. Gec-tez o hakimiyyətdən gedəcək. Və xalq lider saydığını hakimiyyətə gətirəcək. Azərbaycanda isə lider var və xalq ona inanır. Qalır başlanılan islahatları daha doğru-düzgün həyata keçirmək və əhalinin rifah halını yüksəltmək.

Ona görə sosial şəbəkələrdə virtual inqilablar edən müxalif  “lider”lərin xalqa çağırışları spama düşür. Daha doğrusu həmən çağırış müəlliflərini camaat blok edib.

6.3.1. vətəndaş cəmiyyəti, hüquqi dövlət quruculuğu

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyi tərəfindən onlayn media subyektlərinin (veb-saytların) inkişafı, iqtisadi müstəqilliyinin gücləndirilməsi, fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi, habelə dövlət və cəmiyyət üçün əhəmiyyət kəsb edən layihələrin həyata keçirilməsi məqsədilə təşkil edilən müsabiqə çərçivəsində təqdim edilir.

Şöhrət El-Dəniz