1. Hənəfi məzhəbinin rəyi: dünya müsəlmanlarının böyük əksəriyyəti bu məzhəbin fiqhi üzərində ibadətlərini tənzimləyir. İmam Zeyd bin Əli və İmam Cəfər Sadiqdən də dərs almış böyük mütəfəkkir İmam Əzəm Sabit oğlu Əbu Hənifənin gəldiyi qənaət budur ki, namazın qiyam hissəsində sağ əl sol əlin üstünə qoyulmaqla göbəyin alt hissəsində tutulmalıdır. Hökmü isə sünnətdir. Yəni, əlləri açıq tutmaq namaza xələl gətirmir, sadəcə bir sünnəti tərk etməkdir. Namazı əlləri yana salıb da qılmaq məqbuldur. Lakin əli bağlamaq vacib yox sünnətdir.

2. Şafii məzhəbinin rəyinə görə də əllərin göbək nahiyəsindən bir qədər üstdə sağ əl sol əlin üstündə olmaqla qoyulması sünnətdir. Tərk edənin namazı pozulmaz, bir sünnəti tərk etmiş sayılar.

3. Hənbəli fiqhinə görə də eynilə sağ əli sol əlin üstünə qoyub göbəkdən yuxarıda tutmağın hökmü sünnətdir. Vacib deyil.

4. Maliki məzhəbinə görə isə əlləri açıq saxlayaraq yana salmaq sünnətdir, əlləri bağlamaq məkruhdur. Əgər Peyğəmbər namazda əllərini bağlayıbsa bu, onun yorulduğu zamanlar olub. Çünki Maliki məzhəbinə görə əlləri bağlamaq namazda bir yerə söykənmək kimidir. Peyğəmbər yaşlı vaxtlarında bəzən məscidin dirəyinə, bəzən əsasına söykənib namazda qiyam etdiyi hallar olub. Maliki fiqhinə görə fərz, vacib namazlarda əllər açıq qılınmalı, sünnət namazlarda isə əlləri bağlamaq olar. Necə ki, sünnət, müstəhəb namazları zərurət olmadan da oturaraq, bir yerə söykənib, minik üstündə qılmağa bir qəbahət yoxdur.

5. Cəfəri məzhəbinə görə namazda əlləri açıq tutmaq vacibdir. Əksər fəqihlərə görə əlləri bağlamaq barədə məzhəbin dəlili yoxdur və ona görə də əlləri bağlamaq namazda artıq hərəkətə yol vermək kimidir. Bu baxımdan da namazı pozur. Lakin vəhdət naminə, təqiyyə və məcburiyyət qarşısında əli bağlı namaza da izn verilir. İmam Cəfər Sadiqdən məzhəbin hədis mənbələrində namazda əlləri bağlamaq haqda nəql olunan hədisləri isə onun təqiyyə məqsədi ilə söylədiyini qeyd edirlər.

6. Zeydi məzhəbində isə fikir fərqlidir. İmam Hüseynin nəvəsi, böyük fəqih - alim İmam Zeydin özündən nəql edilən hədislərdə əlləri bağlı namaz qılmaq tövsiyyə olunur, hökmünün isə müstəhəb olduğu deyilir. Lakin məzhəbin digər İmamları və alimləri əllərin açıq tutulması rəyini qəbul ediblər. Hazırda Zeydi məzhəbinə tabe olan müsəlmanlar namazı əli açıq əda edirlər.

7. İsmaili məzhəbinə görə namazda əllər yana salınmalıdır. Ehtiyac yaranarsa əli bağlı qılmaq da məqbul sayılır.

8. İbadiyyə məzhəbinə gərə də namazda əllər yana salınmalıdır və əlləri bağlamaq namazı pozar. Çünki əlləri bağlı qılmağın qəbahət olmasına dair məzhəblərinin mötəbər hədis qaynaqlarında Peyğəmbərdən hədislər nəql edilib.

9. Sələfi cərəyanının rəyinə görə də namazda əlləri bağlamaq sünnətdir.

Sadalanan bu cərəyanların hamısının bu gün dünyada kifayət qədər mənsubu var. Hərəsinin də özünə görə tutarlı, mötəbər dəlilləri var. Bütün məzhəb və cərəyanların bu barədəki rəyini, sənədlərini, dəlillərini analiz etdikdə belə qənaətə gəlirik ki, Həzrət Muhəmməd Peyğəmbər hər iki üsulda da namaz qılıb. Əsas namaz forması Maliki, Cəfəri, İsmaili, Zeydi və İbadiyyənin dediyi kimi, əllərin açıq olması forması olub. Sadəcə küləkdə əbanın ətəyini toplamaq məqsədi ilə yaxud yorğun və xəstə olduğu anlarda, müstəhəb namaz qıldığı vaxtlarda əllərini müxtəlif üsullarda önündə üst - üstə tutduğu da olub. Çünki Əhli Beytin və səhabələrin dilindən onun bu cür də namaz qıldığına, hətta bunu tövsiyyə etdiyinə dair də hədislər mövcuddur. Namazda əllərin bağlanmasını qəbul edən fəqihlərin heç biri, nə Əbu Hənifə, nə Əhməd bin Hənbəl, nə də İmam Şafii bu əməlin fərz yaxud vacib olduğu hökmünü verməyiblər. Bu da o deməkdir ki, Peyğəmbərin bu əməli tərk etdiyi zamanlar da olub. Vacib olsa idi tərk etməzdi. Demək bu fəqihlər o həzrətin əli açıq da qıldığını istisna etməyiblər. Hər bir halda sünnət hökmündə qalıblar. Çünki fərz olması üçün nass, yəni qəti dəlil olmalı yaxud da üsuli - fiqhin digər meyarlarına görə tərk edilməsinin namazı pozmasına dair tutarlı fakt, vazkeçilməz sübutlar olmalıdır. Məhz bunların heç biri olmadığı üçün sünnət hökmünün üstündə durublar. Sələfilər isə fiqhdə əsasən Hənbəli məzhəbini və özü də Hənbəli olan Təqiyuddin ibn Teymiyyənin fiqhi minhəcini əsas götürdükləri üçün fiqhdə Hənbəlilərdən çox da fərqlənmirlər bu kimi məsələlərdə.

Əli açıq qılınmasının tərəfdarı olan məzhəblərdən Maliki məzhəbinin baş fəqihi Malik Ənəs oğlu ilk İslam hüquqşünaslarından olmaqla Əhli Beyt mənsublarından, o cümlədən İmam Zeyd və İmam Sadiqdən bəhrələnib və daima Peyğəmbərin yaşadığı Mədinədə yaşayıb, hətta oranın əhalisinin adətlərini fiqhi fətvalarının əsaslarına daxil edib. İlkin hədis və fiqh qaynaqları içində İmam Zeydin "Müsnəd"indən sonra ikinci ən qədim hədis və fiqh qaynağı olan "Muvatta" əsərinin müəllifidir.

Zeydi məzhəbinin İmamı və baş fəqihi sayılan İmam Zeyd isə İmam Əlinin nəticəsi, İmam Hüseynin nəvəsidir ki, ata - babalarından bəhrələnib, dövrünün ən böyük alimi, fəqihi sayılıb. İmam Cəfər Sadiqin əmisidir və atası İmam Muhəmməd Baqirlə yanaşı onun İmam Zeyddən də dərs aldığı nəql edilib.

İbadilər isə Həzrət Əlinin qoşunundan ayrılan tərəfdarlarından qalan cərəyandır. Siyasi fikir ayrılığına görə onlar Xarici adlanırdılar. Ancaq görünür fiqhi hökmlərdə ondan öyrəndiklərini tərk etməyiblər. Sonralar çoxsaylı firqələrə bölündülər, bir çox fikirlərindən döndülər və İmam Əliyə qarşı kəskin mövqedən əl çəkdilər. Hazırda onlardan İbadiyyə məzhəbi yaşayır, Omman dövlətinin rəsmi məzhəbi İbadilikdir. Əhli-Beytə münasibətləri də digər müsəlmanlar kimidir.

İsmaililər də İmam Sadiqin böyük oğlu İsmailin tərəfdarı olduqlarını iddia edirlər və tarixdə bir çox iz buraxan olaylarla yadda qalıblar. Hazırda əsasən Pakistanda çoxluqdadırlar.

Zeydilər isə İmam Zeynəlabidinin oğlu İmam Zeydin tərəfdarlarıdır. Əsasən Yəməndə çoxluqda yaşayırlar. Son zamanlar İranın təsiri ilə Yəmən Zeydilərinin çoxu İranın təqdim etdiyi Cəfəri məzhəbinə inteqrasiya edib assimilyasiyaya uğrayaraq Husilər adı ilə məşhurlaşıblar.

Həticə olaraq qeyd edək ki, namazı əli açıq yaxud əlləri bağlı qılmağın heç bir qəbahəti yoxdur. Hər iki variant da məqbuldur. Lakin daha yaxşı olar ki, fərz və vacib namazlarda əllər açıq olsun, sünnət və müstəhəb namazlarda isə bağlana bilər.

Allah Qiyamət günü heç kəsi çağırıb deməyəcək ki, gəl namazı əli açıq yaxud bağlı qıldığın üçün səni cəzalandırıram. Əksinə deyəcək ki, namazın xırda bir detalı uğrunda nə üçün əsrlərlə bir - birinizi diddiniz?

Musa Peyğəmbər ilə bağlı bir rəvayəti də qeyd edib sözümə yekun vururam. Rəvayətə görə Musa Peyğəmbər bir gün səhrada görür ki, bir çoban başını yerə qoyub Allaha deyir: Ağ qoyun, qara qoyun, başımı bir də yerə qoyum. Sonra da əllərini açıb kövrələrək davam edir: İlahi, yerini də bilmirəm hardasan, görəsən nə yeyirsən, nə içirsən? Kaş bir səni görsəm, bir qoyun kəsərəm, çarığını yamayaram, ayaqlarını yuyaram...

Musa Peyğəmbər çobanın sözünü kəsib onu şiddətlə tənbeh edir. Başa salmağa çalışır ki, düzgün dua etmirsən, Allah insan deyil, onun bənzəri yoxdu, məkanı, oxşarı, ehtiyacı yoxdur və sair...

Çoban da ya başa düşmür ya da başa düşmək istəmir. Bərk xətrinə dəyir, ağlaya-ağlaya uzaqlaşır.

Nəhayət Sina dağında növbəti minacatda Allah - təala Musa Peyğəmbəri onun çobanı danladığından da bərk danlayır ki, bəndəmin mənə öz dili ilə, səmimiyyəti ilə, ürəyindən keçən şəkildə dua etməsinə sən niyə mane olursan?..

Viktor Hüqo deyirdi ki, heç bir ordu, zamanı gəlmiş bir fikrin qarşında duruş gətirə bilməz. Əsrlərlə boş və əsasız, bəzən də düşmən dəyirmanına su tökməyə yarayan ixtilaflardan qurtulma zamanı yetişib. Heç bir təfriqə, heç bir fitnəkarlıq, heç bir məkr bu vəhdət fikrinin qarşında tab gətirə bilməz.

Odur ki, heç kəsin ibadətinin batil, yanlış olduğunu iddia edərək dünyada könül sındırmağa meyl etməyin. Hələ bilmək olmaz kimin namazı qəbuldur, kiminki qəbul deyil. Onu bəndələr, məzhəblər yox, Allah müəyyən edir. On illərlə ibadət edən birinin əlini filan formada tutmadığına gərə namazının batil olduğunu demək, bu mövzu üzərində mübahisə, ixtilaf salmaq şeytan işidir. Bu sadaladığım üsulların kim hansını məqbul sayırsa o cür də namaz qıla bilər.

Tural İrfan

visiontv.az