O, "mən" deyə bilmir. Bu səbəbdən də heç vaxt tam mənada insan kimi "özünü dərk edən varlığa" çevrilə bilməz. Bu, təkcə texnoloji məsələ deyil, eyni zamanda şüurun fəlsəfi sərhədidir.

“Özünü dərk” (self-awareness) anlayışı süni intellektlə insan arasındakı ən fundamental fərqlərdən biridir.

İntellekt nədir?

İstər süni, istərsə də təbii olsun, intellekt məlumatları anlama, təhlil etmə, məntiqi düşünmə və problemi həll etmə qabiliyyətidir. İnsanlarda bu, təcrübə və duyğularla zənginləşir; süni intellektdə isə bu qabiliyyət alqoritmlər və verilənlər bazası əsasında işləyir.

İnsan özünü dərk edir, kim olduğunu, məqsədini sorğulayır. Subyektiv təcrübəsi, duyğuları, vicdanı və “mən” hissi var. Əxlaqi, psixoloji və mənəvi qərar verə bilir. “Mən” deyə bilən və özü haqqında düşünə bilən tək varlıqdır.

Süni intellekt isə özünü dərk etmir. “Mən kiməm?”, “Niyə varam?”, “Hiss etdiklərim nədir?” kimi suallar onun üçün mənasızdır. Onun şəxsi mənlik anlayışı yoxdur – o sadəcə funksiyanı icra edən bir alqoritmdir.

İnsan qərarlarını yalnız intellektləmi verir?

Xeyr. İnsan qərar verərkən yalnız intellektindən yox, həm də emosiyalarından, dəyərlərindən, təcrübəsindən və instinktlərindən istifadə edir. Qərarlar təkcə məntiqə deyil, çoxşaxəli faktorlar toplusuna əsaslanır.

Bəs “ağıl” nədir və intellektdən fərqi nədir?

Ağıl insanın düşünmə, qavrama və müdrik qərarvermə qabiliyyətidir. O, intellekti, emosiyaları, instinktləri və təcrübəni birləşdirən kompleks anlayışdır.

Məsələn, ağıllı insan təkcə problemi məntiqi cəhətdən anlamır, onu doğru zamanda, doğru şəkildə və doğru çərçivədə həll edir.

Bu günə qədər jurnalistlərdən bu istiqamətdə aldığım iki sual və cavablarım:

Sual 1: Süni intellekt nə vaxtsa insan kimi düşünə biləcəkmi?

Cavab: Süni intellekt insan kimi düşünmür, o, yalnız verilmiş məlumatlara əsaslanaraq cavab verir. Gələcəkdə bəzi sahələrdə insan düşüncəsinə yaxınlaşa bilər, amma şüur, emosional dərinlik və yaradıcılıq baxımından insanla tam eyniləşməsi olduqca çətindir.

Sual 2: Süni intellekt peşələrimizi əlimizdən ala bilərmi?

Cavab: Bəli, süni intellekt bəzi peşələri avtomatlaşdıra bilər. Lakin yaradıcı düşüncə, etik qərarvermə və insan təması tələb edən sahələrdə insan faktoruna ehtiyac qalacaq. Yəni süni intellekt peşələri tam “ələ almaqdansa”, onları transformasiya edəcək və yeni bacarıqlar tələb edən sahələr yaradacaq.

Nəticə olaraq Süni intellekt insanı bəzi sahələrdə əvəz edə bilər, lakin şüur, mənlik anlayışı, yaradıcı dərinlik və etik düşüncə baxımından insanın yerini tuta bilməz. Bu, təkcə texnologiyanın limitləri ilə deyil, həm də insan varlığının fəlsəfi mahiyyəti ilə bağlıdır.

AİKTSA sədri Elvin Abbasov

visiontv.az